İsyanların Genel Nedenleri
1. XVII. yüzyıl ile birlikte
idari, askeri ve mali yapının bozulması
2. Merkez ve taşra yönetiminin
bozulması ile devlet otoritesinin zayıflaması
3. Eyaletlerde yaşanan denetim
güçlüğü
4. Beylerbeyi ve sancak
beylerinin bu yüzyılda yapılan savaşların uzun sürmesi ile yönetmek zorunda
kaldıkları topraklarda bulunması
5. Tımar sisteminin dejenere
olması nedeniyle üretimin azalması, fiyatların artması, dolayısı ile ekonominin
bozulması.
6. Ordu ve memurların
disiplinsizliği yüzünden halkın devlete karşı güveninin
zedelenmesi.
İstanbul İsyanları
Özellikleri
1. XVII. yüzyılda meydan gelen
İstanbul isyanlarının elebaşları Yneiçeriler ve
sipahilerdi.
2. İsyanların çıkmasında bazı
devlet adamları ve saray kadınlarının rolü de vardı.
3. Bazı isyanlar ulema sınıfı
ve halk tarafından da desteklendi.
4. İsyanların temel nedeni,
kapıkulu askerlerine verilen ulufelerin gecikmesi ya da değeri düşük akçe ile
ödenmesi, cülus bahşişinin kimi zaman dağıtılmamasıdır.
5. Ordudaki bozulmanın temel
nedeni Kapıkulu ocaklarına kural dışı asker alınması.
6. İsyancılar zamanla her
isyanda istediklerini elde etmeye başladılar. "Ocak devlet içindir." anlayışının
yerini "Devlet ocak içindir." anlayışı aldı.
Önemli İsyanlar
1589 yılında, III. Murat
zamanında yeniçeri ulufelerinin düşük ayardan ödenmesi üzerine isyan çıktı.
Sarayı basan yeniçeriler defterdarı öldürdüler.
1620 yılında, Hotin seferi
sonunda disiplinsiz davranışlarından rahatsız olduğu için yeniçeri ocağını
kaldırmayı planlayan Genç Osman'a karşı isyan eden yeniçeriler sarayı basıp II.
Osman'ı tahttan indirerek Yedikule Zindanları'nda
boğdular.
IV. Mehmet döneminde,
ulufelerin zamanıda ödenmediğini ve saray adamlarının devlet işlerine karıtığını
öne süre sipahiler isyan ettiler.
Padişahtan sarayda bulunan otuz
devlet adamının idamını istediler. İdam edilen bu kişilerin cesetleri
Sultanahmet Meydanı'nda bir çınara asıldı. 1656 tarihinde meydana gelen bu olay
"Vaka-yı Vakvakiye" olarak bilinir.
Her isyanda istediklerini
yaptıran askerler, önemli bir güç durumuna geldiler.
İstanbul'da huzur ve güvenlik
bozuldu.
Anadolu (Celali) İsyanları
Özellikleri
1. Miri topraklarının iltizama
çevrilmesi sonucu daha önce sipahilerin elindeki dirlik gelirlerinin hazineye
aktarılması.
2. Taşradaki yöneticilerin
halka zulmetmesi ve devlet gelirlerinin artırılması için vergilerin
yükseltilmesi
3. Rüşvetin yaygınlaşması ile
taşra yönetimine alakasız kişilerin atanması
4. Savaşların uzun sürmesi ile
taşrada görevli yöneticilerin görev yerlerine dönememesi
5. Avarız vergisinin
toplanamaması
6. Hakkı yenen devlet adamları
ve işsiz kalan medrese öğrencileri ile leventlerin isyanlara
katılması
Önemli İsyanlar
Karayazıcı İsyanı : Haçova
Savaşı'ndan kaçarak Anadolu'ya gelen Karayazıcı, ortamın elverişli olmasıyal
Urfa dolaylarında isyan etti. İsyanı Sokullu Mehmet Paşa
bastırdı.
Deli Hasan isyanı : XVII.
y.y'da Osmanlı Devleti'nin Avusturya savaşları ile uğraşmasını fırsat bilerek
isyan etti. İsyan bastırıldı.
Canbolatoğlu, Kalenderoğlu ve
TavilAhmet de isyan ettiler fakat isyanları bastırıldı.
1622 yılında Genç Osman'ın
öldürülmesiyle kanını dava eden Erzurum valisi Abaza Mehmet Paşa ve Sivas Valisi
Vardar Ali Paşa isyan etti. Bu isyanlar da bastırıldı.
Anadolu'da çıkan Celali
isyanları, Anadolu'nun yakılıp yıkılmasına sebep oldu.
Ekonomik hayat durgunlaştı,
üretim azaldı, köyden kente göç başladı.
Eyalet İsyanları
Eyalet isyanlarının öncülüğünü,
bu eyaletlerin başındaki hanedena üyeleri, ya da bu beyliklerin başında bulunan
beyler yaptı. Osmanlı Devleti'nden ayrılıp bağımsız olma ve ya yeniçerilerin
halktan keyfi vergiler toplaması nedeniyle isyan ettiler.
XVII. yüzyıl eyalet
isyanlarının en önemlileri; Kırım, Eflak, Boğdan, Erdel gibi bağlı eyaletlerle,
Yemen ve Bağdat gibi Arap eyaletlerinde çıkan isyanlardır.
Bu isyanlar sonunda devletin
eyaletlerdeki etkisi azaldı.
Vergilerin toplanması
imkansızlaştı. İsyanların bastırılmasında şiddet ve kullanılması, eyalet
halkında Osmanlı yönetimine karşı güvensizlik başlamasına neden
oldu.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder