Duraklamanın Nedenleri
A. İç Nedenler
:
1. Merkezi Yapıdaki Bozulmalar
:
Padişahlık Makamının Bozulması
I. Ahmet ile birlikte
şehzadelerin sancak eğitimi uygulaması kaldırıldı, şehzadeler sarayda kapalı bir
hayat yaşamaya başladı.
Saraya kapanan şehzadelerin
ruhsal yapılarında bozulmalar görüldü.
UYARI : III. Mehmet; son kez
sancağa çıkan Osmanlı padişahıdır.
I. Ahmet Dönemiyle hanedanın en
yaşlı üyesi tahta geçmeye başladı.
UYARI : I. Ahmet, sancağa
çıkmadan tahta çıkan ilk padişahdır.
Sadrazamalık Makamının
Bozulması
Sadrazam padişahtan sonra en
etkili olan ikinci kişi idi.
Sadrazamlar, önceleri eğitim ve
tecrübelerine göre seçilirken, daha sonraki dönemlerde rüşvet ve iltimas yolu
ile göreve gelmişlerdi.
UYARI : Duraklama Dönemi'nde 61
sadrazam göreve gelmiştir.
Duraklama Dönemi'nde yeteneksiz
kişiler sadrazamlık görevine getirildi.
Bu durum halkın devlete olan
güvenini azalttı, isyanların çıkmasına neden oldu.
Saray Kadınlarının Yönetime
Katılması
Kimi padişahların zamansız
ölümü üzerine geride tahta geçecek çocuk yaşta kişiler
kalıyordu.
Veraset sisteminden dolayı
çocuk da olsa bu kişi tahta geçebiliyordu.
Bu çocuk hükümdarların tahta
geçmesi ile anneleri devlet yönetiminde etkili olmaya
başlıyordu.
Kadınların devlet işlerinde
etkinliği Kanuni Dönemi'nde Hürrem Sultan ile başladı.
Valide Kösem Sultan ve Turhan
Sultanla devam etti.
UYARI : Duraklama Dönemi'nde
IV. Murat'ın annesi Kösem Sultan ile, IV. Mehmet'in annesi Turhan Sultan
yönetimde oldukça etkili olmuşlardı.
Zamanla saray kadınları devlet
adamlarının atanmasında da söz sahibi oldu.
Bu da bilgi ve beceriden yoksun
kişilerin iş başına gelmesine neden oldu.
2. Orduda Meydana Gelen Bozulmalar
:
Yeniçeri Teşkilatındaki
Bozulmalar
Askeri kanun ve geleneklere
saygı gösterilmemeye başlandı.
Yeniçerilerin ve Kapıkulu
Ocağı'nın bozulması ile orduya olan güven kayboldu.
Kanun-i Kadim'e aykırı askere
alım işlemleri yapılmaya başlandı.
UYARI : Yeniçeri Ocağı'na
usülsüz asker kaydeden ilk padişah III. Murat'tır.
Devşirme sistemi
bozuldu.
Yeniçeriler çeşitli nedenlerden
dolayı sık sık ayaklanmaya başladı.
Merkeze her istediklerini
yaptırabilen Yeniçeriler, bazan padişahları bile tahttan
indirmişti.
Eyalet Ordusundaki Bozulmalar
XVII. yüzyılda Tımar
dağıtımındaki adaletsizlik ve haksızlık Eyalet ordusunun itibarını
zedeledi.
Dirlik araziler askerlikle
ilgisi olmayan kişilere verilmeye başlandı.
UYARI : Yükselme Dönemi'nde
Eyalet Ordusu Yeniçeri Ocağı'na karşı önemli bir denge unsuruydu. XVII. yüzyılda
eyalet askerlerinin sayısının azalması ile, Yeniçeri Ocağı güç kazanmış ve
devlet yönetiminde Ocağın etkinliği artırmıştır.
Bir kısım dirlik arazi de peşin
vergi amacıyla iltizama çevrildi.
Donanmadaki Bozulmalar
Osmanlı donanması Kanuni Sultan
Süleyman Dönemi'nde en üst düzeye ulaşmış, Barbaros Hayreddin Paşa'nın ölümüyle
de giderek önemini kaybetmişti.
Denizcilikle ilgisi olmayan
kişiler kaptan-ı deryalığa getirilmişti.
Ekonomideki Bozulmalar
Savaş ganimetlerinin
azalması.
Uzun süren ve genelde
yenilgiyle sonuçlanan savaşlar.
Eskisi gibi yabancı
devletlerden vergi ve hediye alınamaması.
Artan saray masrafları ve
devlet ihtişamına paralel olarak lüks ve israfın artması.
Sık sık padişah değişiklikleri
yüzünden ödenen cülus bahşişleri.
Tımar sisteminin
bozulması.
Kapıkulu askerlerinin sayısının
artması.
Eğitimdeki Bozulmalar
Osmanlı Eğitim sistemi
Avrupa'nın oldukça gerisinde kalmıştı.
Osmanlı Devleti'nde en önemli
eğitim kurumu medreselerdi.
Medreselerin başında bulunan
ulemalar gelişmeye ayak uyduramadı.
Medreselerde zamanla pozitif
bilimler askıya alındı.
Medrese eğitimi yapmamış bir
çok insana diploma ve ve rütbe verildi.
Yeni doğmuş çocuklara müderris
ünvanı verilerek beşik uleması zümresi meydana geldi.
Ulemalar zamanla askerle
birlike isyanlara katılıp saraya hücum etti.
Toplum Yapısındaki Bozulmalar
Siyasi, sosyal ve ekonomik
yapının bozulması ile Anadolu'da Celali İsyanları çıktı.
Celali isyanları ile merkezi
otorite tamamen sarsıldı.
İsyanların artması üzerine
Anadolu'da yaşayan halk şehirlere göç etmeye başladı.
İsyanların bastırılmasında
kullanılan yöntemler, halkla devletin arasının açılmasına neden
oldu.
B. Dış Nedenler :
İmparatorluğun Doğal Sınırlarına
Ulaşması
Osmanlı Devleti, XVI. yüzyılın
sonunda yaklaşık 20 milyon kilometre kare sınır ve 100 milyon nüfus ile en geniş
sınırlarına ulaşmıştı.
Üç kıtaya yayılan bu sınırların
korunmasında zorluk çeken Osmanlı Devleti, bazen birçok cephede savaşıyor ve bu
nedenle mevcut gücü bölünüyordu.
Avrupa'da Merkezi Krallıkların
Kurulması
Osmanlı Devleti Kuruluş
Dönemi'nde Batı'da çok rahat ilerledi, çünkü Avrupa'da derebeylik rejimi (küçük
kırallıklar) hüküm sürmekteydi.
XV. yüzyıl ile birlikte
Avrupa'da güçlü merkezi krallıklar kuruldu.
Avrupa, XV. ve XVI. yüzyıllarda
Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Reform ile önemli adımlar atmış, Osmanlı
Devleti'nde ise aynı gelişmeler görülmemişti.
XVII. Yüzyıl Siyasi Tarihi
Osmanlı-İran Savaşları
III. Murat Dönemi (1577-1590)
III. Murat, 1579'da İran şahı
Tahmasb'ın ölümü ile ortaya çıkan taht kavgalarından faydalanarak İran üzerine
sefere çıktı.
Osmanlı Ordusu, Hazar Denizi'ne
kadar ilerledi fakat, 1590'da İranlılar'ın barış İstemesi Üzerine Ferhat Paşa
Antlaşması imzalandı.
Ferhat Paşa Antlaşması (1579)
Bu antlaşma ile Azerbeycan,
Luristan, Gürcistan ve Dağıstan Osmanlılara bırakıldı. Osmanlı İmparatorluğu, bu
antlaşma ile doğuda en geniş sınırlara ulaşmış oldu.
I. Ahmet Dönemi (1603-1611)
Nedeni : Osmanlı Devleti'nin
Batı'da Avusturya ile savaşta bulunmasını ve Anadoludaki Celali İsyanlarını
fırsat bilen İran'ın Ferhat Paşa Antlaşması ile Osmanlı Devleti'ne verilen
yerleri geri almak istemesi.
Şah Abbas, 1603'te Tebriz ve
Erivan'ı alarak Diyarbakır ve Musul'a kadar ilerledi.
1611 yılında Nasuh Paşa
Antlaşması imzalanarak bu savaşa son verildi.
Nasuh Paşa Antlaşması (1611)
1. Bu antlaşma ile Osmanlı
Devleti, Ferhat paşa Antlaşması ile aldığı toprakları geri
verdi.
2. İran her sene Osmanlı
Devleti'ne ikiyüz deve yükü ipek verecekti.
Bu antlaşma Osmanlı Devleti'nin
elde ettiği toprakları geri verdiği ilk antlaşmadır.
I. Mustafa Dönemi (1617-1618)
Nedeni : İran'ın antlaşmalarda
verdiği sözü tutmayıp Osmanlı Devleti'ne söz verdiği ekonomik yükümlülüğü yerine
getirmemesi
1617-1618 tarihleri arasında
devam eden bu savaşlarda önemli bri çatışma olmadı, 1618'de İran ile Serav
Antlaşması imzalandı.
1618 yılında imzalanan Serav
Antlaşması ile Nasuh Paşa Antlaşması'nın koşulları her iki ülke tarafından da
yeniden kabul edildi.
IV. Murat Dönemi (1622-1639)
Nedeni : İran'ın hile ile
Bağdat'ı işgal etmesi.
IV. Murat, İran'a iki sefer
düzenledi. Bu seferler sonunda Revan ve Bağdat'ı tekrar ele
geçirdi.
1639 yılında İran ile Kasr-ı
Şirin Antlaşması imzalandı ve altmış yıldır süren İran savaşları sona
erdi.
Kasr-ı Şirin Antlaşması (1639)
1. Azerbaycan ve Revan İran'a
bırakıldı.
2. Bağdat Osmanlı Devleti'ne
bırakıldı.
3. Zağros Dağları iki ülke
arasında sınır oldu.
Bu antlaşma ile XVII. yüzyıl
Osmanlı-İran savaşları sona erdi ve bugünkü Türkiye-İran sınırı büyük ölçüde
çizildi.
Osmanlı-Lehistan Savaşları
Genç Osman Dönemi (1618-1622)
Nedeni : Lehistan'ın Boğdan'ın
iç işlerine karışması.
Genç Osman 1618 yılında
Lehistan seferine çıktı.
Leh ordusunu yendi ve Hotin
Kalesi'ni kuşattı.
Bu sefer, yeniçerilerin gevşek
davranması üzerine, 1620 yılında Hotin Antlaşması imzalanarak son
buldu.
Hotin Antlaşması (1620)
1. Lehliler ve Osmanlılar
birbirlerinin topraklarına saldırmayacaktır.
2. Lehistan, Kırım Hanı'na 40
bin düka altını vergi olarak ödemeye devam edecektir.
Hotin seferi'nde Yeniçerilerin
yetersizliği anlaşılmış ve ilk defa Genç Osman, Yeniçeri Ocağı'nı kaldırmak
istemişti.
IV. Mehmet Dönemi (1672-1676)
Nedeni : Lehistan'ın, Türk
himayesinde bulunan Ukrayna Kazakları'nın iç işlerine
karışması.
Osmanlı ordusu 1672'de Lehistan
seferine çıktı. Lehliler birçok defa yenildi ve 1676'da Bucaş Antlaşması
imzalandı.
Bucaş Antlaşması (1676)
a) Ukrayna Osmanlıların
koruması altında kalacak.
b) Podolya Osmanlılara
verilecek
c) Lehistan her sene vergi
ödeyecek
Bucaş Antlaşması, Osmanlı
İmparatorluğu'nun topraklarına toprak kattığı son antlaşmadır. Bu antlaşma ile
Osmanlı İmaparatorluğu Batı'da en geniş sınırlarına
ulaşmıştı.
Not : Lehistan Diyet Meclisi,
Bucaş Antlaşması'nın vergiyle ilgili üçüncü maddesini kabul etmedi. Savaş
yeniden başladı. Osmanlılar vergiyle ilgili maddeyi kaldırınca 1676 yılında
Bucaş Antlaşması yenilendi.
Osmanlı-Venedik Savaşları
(1645-1669)
Nedeni : Venediklilerin Osmanlı
ticaret gemilerine saldırması ve Osmanlı Devleti'nin Girit Adası'nı almak
istemesi.
1645'te Girit yüzünden
Osmanlı-Venedik savaşları başladı.
25 yıl alınamayan Kandiye
Kalesi'nin alınması ile Venedikliler barış isteğinde
bulundu.
Osmanlı-Avusturya Savaşları
(1593-1606)
Nedeni :
1. Avusturya ile Osmanlı
arasındaki sınır mücadelesi
2. 1593 tarihinde Bosna
Beylerbeyi Hasan Paşa'nın Avusturyalılar tarafından pusuya düşürülerek
öldürülmesi
III. Murat Dönemi'nde Avusturya
savaşları başladı.
1573 yılında Estergon ve Kanije
kalelelerini Avusturya'ya kaptırdı.
III. Mehmet Dönemi'nde
Avusturya'dan Eğri Kalesi alındı.
1596'da Haçova Savaşı ile
Avusturya ordusu bozguna uğratıldı.
1596'da Estergon ve Kanije
Kaleleri geri alındı.
İran sorunu ve Celali İsyanları
yüzünden Osmanlı Devleti barış istedi ve 1606'da Zitvatorok Antlaşması
imzalandı.
Zitvatorok Antlaşması (1606
1. Eğri, Kanije ve Estergon
Kaleleri Osmanlılarda kalacaktır.
2. Avusturya Kuzey Macaristan
topraklarını elinde tuttuğu için her sene Osmanlılara ödediği vergiyi artık
ödemeyecektir.
3. Avusturya bir defaya mahsus
olmak üzere savaş tazminatı ödeyecektir.
4. Avusturya arşidükası
protokol bakımından Osmanlı padişahına denk olacaktır.
Not : 1533 İstanbul
Antlaşması'na göre Avusturya arşidükası Osmanlı sadrazamına
denkti.
Zitvatorok Antlaşması ile
Osmanlı İmparatorluğu Orta Avrupa'daki üstünlüğünü kaybetmiş, Avrupadaki
devletlerle eşit seviyeye gelmişti.
Osmanlı-Avusturya Savaşları
(1622-1664)
Avusturya'nın Erdel Beyliği iç
işlerine karışması.
1662'de Avusturya seferine
çıkan Osmanlı ordusu Uyvar, Zerinvar ve Novigrat kalelerini
aldı.
Bu savaşlar 1664 yılında
imzalanan Vasvar Antlaşması ile son buldu.
Vasvar Antlaşması (1664)
a) Uyvar ve Novigrat kaleleri
Osmanlılara bırakılacak, Zerinvar Avusturya'da kalacaktır.
b) Erdel Osmanlı Devleti'nde
kalacak, Osmanlı Devleti ve Avusturya, Erdel'den askerlerini
çekecektir.
c) Avusturya, Osmanlıların
Erdel Beyi adayını tanıyacaktır.
d) Avusturya savaş tazminatı
ödeyecektir.
Bu antlaşmadan sonra
Avrupalılar, Osmanlıların eski gücünü kazandığını zannederek büyük bir paniğe
kapılmıştı.
II. Viyana Kuşatması (1683)
Nedenleri :
1. Koyu katolik olan
Avusturya'nın, Protestan Macarlara baskı yapması,
2. Macarların Sadrazam
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa'dan yardım istemesi,
1682'de Osmanlı Devleti
Avusturya'ya savaş ilan etti.
1683'te Avusturya üzerine
sefere çıkıldı.
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa,
1683'te Viyana'yı kuşattı.
Haçlı ordusunun yardıma gelmesi
üzerine Osmanlı ordusu Viyana önlerinde bozguna uğradı.
Bozgunun nedenleri :
UYARI : II. Viyana bozgunu ile,
Kosova Savaşı'ndan sonra Avrupa'da taarruza geçen Osmanlılar, artık savunmaya
geçmiştir.
Osmanlıları Avrupa'dan atmak
amacıyla "Kutsal İttifak" oluşturulmuştur.
1. Merzifonlu'nun deneyimli
komutan ve devlet adamlarının sözünü dinlememesi
2. Merzifonlu'nun şehrin
yağmalanmasına izin vermemesi,
3. Viyana'nın güçlü surlarla
çevrili olması,
4. Kırım Hanı'nın zamanında
yardım göndermemesi.
Kutsal Bağlaşma ve Savaşlar
(1683-1699)
Nedeni : Osmanlı Devleti'nin
Viyana önünde bozguna uğraması ve bu fırsattan yararlanmak isteyen Hristiyan
Avrupa'nın Papa'nın önderliğinde kutsal ittifak kurarak, Türkleri Avrupa'dan
atmak istemesi.
Avusturya, Macaristan ve
Erdel'i alıp Bulgaristan'a girdi,
Osmanlı Devleti ile Haçlı
ittifakı arasında 1683'te dört cephede savaş başladı.
Lehistan, Podolya ve Boğdan'ı,
Venedik, Mora ve Dalmaçya'yı aldı.
1687 yılında II. Süleyman,
1695'de de II. Mustafa tahta geçti.
Yenilgilerin devam etmesi
üzerine Osmanlı Devleti Karlofça Antlaşması'nı imzalayarak savaştan
çekildi.
Karlofça Antlaşması (1699)
Avusturya, Lehistan, Venedik ve
Osmanlı Devleti arasında imzalandı.
1. Temeşvar ve Banat Yaylası
dışında kalan bütün Macaristan ve Erdel Avusturya'ya
verildi.
2. Hırvatistan'ın bir bölümü
Avusturya'ya verildi; Sava ırmağı sınır oldu.
3. Podolya ve Ukrayna
Lehistan'a verildi.
4. Dalmaçya kıyıları ve Mora,
Venedik'e verildi. Korint Osmanlılarda kaldı.
5. Antlaşmanın süresi 25 yıl
olacak ve Avusturya'nın garantisinde bulunacaktı.
Not : Rusya, Karlofça
Antlaşması imzalanırken iki yıllık bir ateşkes imzalamış ve barışa
yanaşmamıştır. Amacı Kırım'a doğru ilerlemektir. Ancak, Avrupalı Devletlerin
baskısıyla 1700'de antlaşma masasına oturmuştur.
Osmanlılar, Karlofça ve
İstanbul Antlaşmaları'yla ilk defa toprak kaybına uğradı.
Bu antlaşmalar, Osmanlı
İmparatorluğu'nun XVIII. yüzyıl genel politikasında belirleyici rol oynadı ve
Osmanlı Devleti'nde Gerileme Dönemi Başladı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder